Geen enkele generatie groeit op in een vergelijkbaar tijdperk. Elk individu groeit op met een
verschillende achtergrond, in een andere leefomgeving en we vormen daarom individuele normen en waarden.
Maar er zijn ook psychologische kenmerken die we juist met elkaar delen, soms onbewust,
en op een ander moment collectief goed herkenbaar.
En juist een voorbeeld van een collectief psychologisch kenmerk is herkenbaarder dan ooit,
sinds de ongekende inperking van onze vrijheden tijdens de Coronacrisis.
Dit is namelijk reactantie, ofwel de weerstand bij verandering. En in dit geval de beperking van
vrijheden en de emotionele reactie daarop. Logisch, het zit in ons DNA. We streven naar zo
groot mogelijke vrijheid van keuzes. Dat verhoogt onze kansen op succes op vele
vlakken, en evolutionair gezien onze overlevings -en voortplantingskansen.
En zonder deze bewering verder te staven met meer theorie, zie ik deze emotionele reactie
op verandering terug bij veel actuele thema’s. Deze weerstand werkt mogelijk juist onze
overlevingskansen, ons bestaansrecht tegen. Er zijn noodzakelijke transities nodig om ons
bestaansrecht te borgen. Maar wanneer deze worden gezien als een onmogelijke inperking
van vrijheden, en niet als een beperking van opties ten behoeve van het grote goed; dan
geraken we niet klaar voor de toekomst, die van volgende generaties, ons nageslacht.
De noodzakelijke transitie in het opwekken en gebruik van energie zal onze vrijheden
inperken, in welke mate is nog onduidelijk, maar het vooruitzicht op black-outs is reëel
wanneer we niets doen.
Is het daarom een onredelijke beperking van uitzicht, wanneer windmolens op een redelijke
afstand staan, en daarmee gezondheidsrisico’s nihil zijn? Heb ik last van noodzakelijke
installatie van accu’s thuis dan wel in de wijk? Of loop ik juist gezondheidsrisico’s door black-
outs omdat niet overal noodstroom beschikbaar kan zijn, en daarmee direct levensgevaar
ontstaat?
Daarnaast is er ook de ruimtelijke transitie. We leven in Nederland in een grote rivierdelta,
en hebben sinds de grote wederopbouw steeds meer grond bebouwd, die met het
veranderende klimaat juist niet toekomstbestendig is. Evolutionaire keuzes maakten dat
onze voorouderen juist op hooggelegen gebieden nederzettingen realiseerden. Deze
gedachte is weer meer dan actueel, met de steeds zwaardere neerslag, en stijgende
zeespiegel die de klimaatverandering met zich meebrengt. Hoe hoog willen we dijken
maken, hoe realistisch is het dat we in polders onder zeeniveau blijven bouwen? En hoeveel
ruimte die nu ingericht is met groen, willen we nog inrichten voor woningbouw, die
bovendien steeds verder van bestaande voorzieningen komt te liggen? Het verdichten van
stedelijk gebied, het vervangen van datgene wat niet klimaatbestendigheid is gebouwd in de
haast van de wederopbouw, is een economisch verantwoorde en toekomstbestendige
keuze.
Dit betekent dat de huidige bewoners van deze wijken misschien wel moeten verhuizen, hun
woning moeten verlaten, de ultieme inbreuk op hun vrijheid.
Het erkennen van de emotie die hieruit volgt, is niet voldoende. Het helpt ook niet wanneer
bijvoorbeeld een initiatiefnemer zijn eigen aannames of ideeën als enige uitgangspunt heeft.
Of deze zelfs verandert gedurende het proces, en daarmee nadelig voor degene die verder
worden ingeperkt. Dit zorgt voor onherstelbaar gezichtsverlies, en heeft juist averechts
emotionele weerstand tot gevolg.
Gelukkig kunnen we ook leren van zulke missers, en wil ik koplopers, initiatiefnemers,
bestuurders en andere bepalers toch ook meegeven, dat iedereen het onderste uit de kan haalt om zo veel mogelijk mensen achter de noodzakelijke transities te krijgen. Dit doen we door ruimdenkend te zijn, vanaf het allereerste moment, andere perspectieven en informatie in overweging te nemen en daar objectief naar te handelen. Laat zien dat je andere keuzes, ook al zijn ze nog zo klein, durft te nemen, welke je aannames naar de achtergrond drukken.
We werken aan een toekomst met perspectief, en wanneer ik daarin betrokken word, ook al
is die invloed nog zo klein, dan kan ik berusten in de beperking van mijn vrijheid, voor de
toekomst van het nageslacht.
Hans Herms